سوره نور

سوره نور بیست و چهارمین سوره قرآن و از سوره‌های مدنی که در جزء ۱۸ قرآن جای گرفته است. این سوره را از آن جهت نور می‌نامند که کلمه نور ۷ بار در آن به کار رفته و آیه نور در آن آمده است. سوره نور احکام فقهی بسیاری چون حدّ زنا و نسبت زنا دادن (قذف) و واجب بودن حجاب برای زنان را بیان می‌کند. همچنین در این سوره به ماجرای اِفک و مسائل مربوط به نکاح و افترا، بهتان، تهمت اشاره شده و از اشاعه فحشا نهی شده است. در فضیلت تلاوت این سوره، از جمله روایت شده است هر کس سوره نور را قرائت کند، خداوند به تعداد تمام مردان و زنان مؤمن در گذشته و در آینده به او ده حسنه می‌دهد و اینکه از حقوق دختر بر پدر آن است که سوره نور را به او آموزش دهد.

معرفی

• نامگذاری

نامیدن این سوره به نور به این دلیل است که کلمه «نور» هفت بار در این سوره آمده و آیه نور در آن قرار دارد. آیه نور با کلمه الله شروع می‌شود و کلمه نور پنج بار در آن به کار رفته است.

• ترتیب و محل نزول

سوره نور جز سوره‌های مدنی و در فهرست ترتیبی سوره‌های قرآن، صد و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی قرآن، بیست و چهارمین سوره و در جزء هجدهم جای دارد.

• تعداد آیات

سوره نور ۶۴ آیه، ۱۳۸۱ کلمه و ۵۷۵۵ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی از سوره‌های مثانی، متوسط و در حدود نیم جزء قرآن است.

محتوا

سوره نور احکام فقهی بسیاری را بیان می‌کند: حَدّ زنا، حد نسبت زنا دادن به کسی (قذف)، احکام لِعان، واجب بودن حجاب برای زنان، معافیت حجاب از زنان سالخورده و از کار افتاده، لزوم وجود چهار شاهد برای اثبات زنا، مسائل نکاح و ماجرای اِفک. از مطالب و مباحث دیگر این سوره، پند و موعظه خداوند به مؤمنان در پرهیز از سخن گفتن درباره چیزی که آگاهی از آن ندارند و پرهیز از افترا، بهتان، تهمت و نهی شدید از اشاعه فحشا، و آداب ورود که هنگام داخل شدن در خانه‌ها و مکان‌های دیگران باید به اذن و اجازه صاحب آن باشد.

آیات مشهور

آیه لعان

خداوند در آیه ۶ تا ۱۰ سوره نور به بیان حکم لعان می‌پردازد. اکثر مفسران شأن نزول آیه را مربوط به یکی از صحابه به نام هلال بن امیه دانسته‌اند که با حضور نزد پیامبر(ص) مدعی شد که همسر خود را در حال ارتکاب عمل زنا با شخص دیگر دیده است و برای ادعای خود شاهدی ندارد. پیامبر(ص) تصمیم گرفت که حد قذف را بر هلال جاری کند که آیات فوق نازل شد و طبق آن راهکاری عادلانه برای حل این مسئله بیان گردید. این موضوع با عنوان لعان یکی از ابواب فقه اسلامی است که با اجرای آن زوجین از هم جدا و بر یکدیگر حرام مؤبد شده و حد قذف و حد زنا از آنها برداشته می‌شود.

آیات افک

قرآن کریم از آیه یازدهم سوره نور به ماجرای تهمت به یکی از مسلمانان اشاره می‌کند و آنان را به دلیل این عمل سرزنش می‌کند. از آیات قرآن بدون توجه به تفاسیر و شأن نزولی که برای آن ذکر کرده‌اند، می‌توان دریافت فردی که به او تهمت زده شده فردی مشهور و از اعضای خانواده پیامبر(ص) بوده و تهمت‌زنندگان گروهی از مردم بوده‌اند. برای این آیات دو شأن نزول ذکر شده است: ۱. تهمت‌زدن برخی منافقان به عایشه، پس از بازگشت مسلمانان از غزوه بنی مُصطَلِق ۲. تهمت‌زدن عایشه به ماریه قبطیه. در این آیات ضمن اینکه تهمت‌زنندگان به عذابی بزرگ تهدید شده‌اند، مومنان نیز از اینکه شایعات را بدون دلیل و بررسی باور کنند نهی شده‌اند.

آیه نور

«اللَّهُ نُورُ‌ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ ۚ مَثَلُ نُورِ‌هِ کمِشْکاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ کأَنَّهَا کوْکبٌ دُرِّ‌ی یوقَدُ مِن شَجَرَ‌ةٍ مُّبَارَ‌کةٍ زَیتُونَةٍ لَّا شَرْ‌قِیةٍ وَلَا غَرْ‌بِیةٍ یکادُ زَیتُهَا یضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ‌ ۚ نُّورٌ‌ عَلَیٰ نُورٍ‌ ۗ یهْدِی اللَّهُ لِنُورِ‌هِ مَن یشَاءُ ۚ وَیضْرِ‌بُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِکلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ﴿۳۵﴾» (خدا نور آسمان‌ها و زمین است. مَثَل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی، و آن چراغ در شیشه‌ای است. آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درختِ خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی، افروخته می‌شود. نزدیک است که روغنش -هرچند بدان آتشی نرسیده باشد- روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می‌کند و این مَثَل‌ها را خدا برای مردم می‌زند و خدا به هر چیزی داناست.)

در برخی از تفاسیر با توجه به روایات نقل‌شده، این آیه را بر اهل بیت پیامبر(ص) تطبیق داده‌اند. در تفسیر شبر از امام رضا(ع) روایت شده که ما مشکاتی هستیم که چراغ محمد در آن قرار دارد و خداوند با ولایتِ ما هر که را بخواهد هدایت می‌کند. در تفسیر المیزان نیز از امام صادق درباره آیه نور چنین آمده است: این مَثلی است که خدا برای ما اهل بیت زده که پیامبر(ص) و ائمه از نشانه‌های خدایند؛ نشانه‌هایی که مردم به وسیله آنها به سوی توحید و مصالح دین و شرایع اسلام و مستحبات و واجبات هدایت می‌شوند. علامه طباطبائی این روایت را از قبیل اشاره به بعضی مصادیق می‌داند که با فضیلت‌ترین و برترین مصادیق هستند و معتقد است آیه در ظاهر شامل غیر اهل بیت(ع) نیز می‌شود و انبیا، اوصیا و اولیا را هم شامل می‌گردد و قطعاً تمام مومنان را در برنمی‌گیرد.

آیه استیذان

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ۚ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ترجمه: ی کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباس‌های (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است!

از‌آنجا که مهم‌ترین مسأله‌ای که در این سوره، تعقیب شده مسأله عفت عمومی است به یکی از اموری (آداب ورود به جایگاه خصوصی پدر و مادر )که با این مسأله ارتباط دارد پرداخته و خصوصیات آن رادر این آیه تشریح می‌کند.بدیهی است این دستور متوجه اولیای اطفال است که آنها را وادار به انجام این برنامه کنند، چرا که آنها هنوز به حد بلوغ نرسیده‌اند تا مشمول تکالیف الهی باشند.ضمنا اطلاق آیه، هم شامل کودکان پسر و هم کودکان دختر می‌شود.

آیه اجازه گرفتن از پیامبر درامور مهم

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِالله وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَىٰ أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّىٰ يَسْتَأْذِنُوهُ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَرَسُولِهِ ۚ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللهَ ۚ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ'(آیه ۶۲)

ترجمه:مؤمنان واقعی کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند و هنگامی که در کار مهمّی با او باشند، بی‌اجازه او جایی نمی‌روند؛ کسانی که از تو اجازه می‌گیرند، براستی به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند! در این صورت، هر گاه برای بعضی کارهای مهمّ خود از تو اجازه بخواهند، به هر یک از آنان که می‌خواهی (و صلاح می‌بینی) اجازه ده، و برایشان از خدا آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده و مهربان است!

علامه طباطبایی در تفسیر آیه گفته که منظور از مومنان کسانی هستند که از ایمان حقیقی بهره‌مند هستند و به یگانگی خداوند یقین دارند و در پرتو این ایمان جانشان آرام است و دل‌هایشان در گرو پیامبر خداست؛ چنین مومنانی درامور مهم اجتماعی وعمومی مانند جنگ و تصمیمات مهم دیگر که نیازمند به تدبر و اندیشه و مشورت است هیچگاه بدون کسب اجازه از پیامبر هیچ اقدامی نمی‌کنند.

برخی از مفسران نکاتی را از آیه استفاده کرده‌اند مانند: حضور در كنار رهبرى، براى حل مشكلات، نشانه‌ى ايمان، و ترك آن نشانه‌ى نفاق يا ضعف ايمان است. ممنوعیت خود محوری و خودمختاری در مسائل تشكيلاتى، كه بر اساس همفكرى و مشورت، تصميم گرفته مى‌شود، ضرورت وجود رهبر و پیروی از او در زندگى اجتماعى، ضرورت همراهی ایمان با تسلیم واطاعت از رهبری، ضرورتارج نهادن به نظام اجتماعی وکارهای گروهی.

آیات الاحکام

آیات ۲ تا ۸ سوره نور را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. آیه دو، حکم و حدّ شخص زناکار را بیان می‌کند و آیه سه، ازدواج فرد مؤمن با شخص زناکار را حرام می‌خواند؛ البته در تفاسیر آمده است منظور از شخص زناکار در این حکم، فردی است که مشهور به این کار است نه کسی که توبه کرده است. آیات چهارم تا هشتم نیز درباره تهمت زنا سخن می‌گویند و حکم قَذْف و لِعان را بیان می‌کنند.

از دیگر آیات الاحکام این سوره، آیه ۳۱ است که یکی از آیات حجاب به شمار می‌رود. این آیه زنان را به پاکدامنی و پوشاندن زینت‌هایشان دستور می‌دهد و کسانی را که زنان می‌توانند در برابر آنان حجاب نداشته باشند، نام می‌برد. آیه ۶۰ زنان سالخورده را با شرایطی، از این حکم استثنا می‌کند. همچنین آیات ۳۲ و ۳۳ را جزو آیاتی برشمرده‌اند که از آنها حکم شرعی برداشت می‌شود. این آیات دستور به ازدواج زنان و مردان می‌دهند و بیان می‌کنند اگر شرایط چنین کاری را ندارند، عفت و پاکدامنی پیشه کنند.آیات ۵۸ و ۵۹ نیز درباره پاره‌ای از احکام مرتبط با کودکانِ مُمیّز پیش از بلوغ و نیز خدمتکاران در منازل و چگونگی حضورشان در ساعات معینی از شبانه روز در جایگاه‌های خصوصی (مانند اتاق خواب)پدر و مادر و آقا و خانم خانه است.

فضیلت و خواص

در فضیلت سوره نور از پیامبر(ص) روایت شده هر که سوره نور را قرائت نماید خداوند به تعداد تمام مردان و زنان مؤمن در گذشته و در آینده به او ده حسنه می‌دهد. درباره آموزش سوره نور به اعضای خانواده نیز از پیامبر(ص) آمده از حقوق دختر بر پدر آن است که سوره نور را به او تعلیم دهد. از امام علی(ع) هم در این باره آمده سوره نور را به زنان‌تان بیاموزید که در آن موعظه‌ها و پندهای نیکویی است. از امام صادق(ع) نیز نقل شده مال‌ و غریزه جنسی خود را با تلاوت سوره نور محافظت کنید و زنان‌تان را با این سوره حفظ کنید، زیرا هر کس بر قرائت این سوره به صورت روزانه یا شبانه مداومت ورزد، هیچ یک از اهل خانه‌اش مرتکب زنا نخواهد شد و پس از مرگش هفتاد هزار فرشته الهی او را تا قبرش تشییع می‌کنند و برای او دعا و استغفار می‌کنند تا او را در قبرش قرار دهند.

برای تلاوت این سوره در روایات آثار و برکاتی چون راهی برای جلوگیری از احتلام، بازگشت فراری (اگر آیه ۴۰ این سوره را بخواند) و درمان ضعف چشم اگر آیه ۳۵ سوره نور را بنویسد و بشوید و از آن آب در چشم کشد نقل شده است.

تک نگاری‌ها

آثاری به صورت مستقل به تفسیر سوره نور پرداخته‌اند:

• تفسیر سوره نور اثر میرزا خلیل کمره‌ای،
• مرتضی مطهری، تفسیر سوره نور

متن و ترجمه

پانویس

منابع

پیوند به بیرون